Matura 2012. Biologia [testy, arkusze, odpowiedzi]

W dniu egzaminu, na tej stronie opublikujemy test i odpowiedzi z biologii - poziom podstawowy i rozszerzony.

MATURA 2012 BIOLOGIA POZIOM PODSTAWOWY - ARKUSZ

MATURA 2012 BIOLOGIA POZIOM ROZSZERZONY - ARKUSZ

MATURA 2012 BIOLOGIA POZIOM PODSTAWOWY - ODPOWIEDZI

ZADANIE 1.
Nabłonek migawkowy, nabłonek rzęskowy lub nabłonek orzęsiony to różne określenia tego samego rodzaju nabłonka, którego komórki wyposażone są w rzęski ułatwiające transport substancji po powierzchni nabłonka.

Podaj nazwy układów w organizmie człowieka, w których występuje nabłonek migawkowy, oraz podaj rolę tego rodzaju nabłonka w każdym z nich.

PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
1. żeński układ rozrodczy - ułatwia komórce jajowej przemieszczenie się z jajnika do macicy
2. układ oddechowy - w jamie nosowej wyłapuje z wdychanego powietrza drobne zanieczyszczenia

ZADANIE 2.
Skóra człowieka składa się z wielowarstwowego naskórka i skóry właściwej. W najgłębiej położonej żywej warstwie naskórka - warstwie podstawnej - nieustannie powstają nowe komórki, które podczas stopniowego przemieszczania się ku powierzchni skóry ulegają keratynizacji (rogowaceniu). Tworzą one na powierzchni skóry złuszczającą się warstwę martwych komórek naskórka.

a) Na podstawie powyższego tekstu podaj cechę żywych komórek warstwy podstawnej naskórka, która zapewnia jego odtwarzanie się.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Posiada zdolność podziału, oznacza to, że dzięki niej w miejscu starych, powstają nowe komórki

b) Podaj znaczenie warstwy zrogowaciałych komórek naskórka dla funkcji ochronnej skóry w organizmie człowieka.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Warstwa zrogowaciałych komórek naskórka ma małą przepuszczalność, to pozwala chronić głębsze warstwy skóry między innymi przed wysychaniem, infekcjami czy bakteriami

ZADANIE 3.
Spośród poniższych zdań, dotyczących budowy układu ruchu człowieka, zaznacz dwa zdania nieprawdziwe.

A. Kości połączone są ze sobą w sposób ruchomy za pomocą stawów lub w sposób ścisły,
np. za pomocą więzozrostów.
B. Ścięgna są zbudowane z tkanki łącznej włóknistej i umożliwiają przymocowanie mięśni
do kości.
C. Powierzchnie stawowe nasadowych części kości długich są zbudowane z tkanki kostnej. ZDANIE NIEPRAWDZIWE
D. Mięśnie szkieletowe zbudowane są z włókien mięśniowych, a te składają się z miofibryli.
E. Częścią bierną układu ruchu są mięśnie szkieletowe, a częścią czynną są kości. ZDANIE NIEPRAWDZIWE

ZADANIE 4.
Jedną ze swoistych cech człowieka jest szeroka i krótka miednica, która stanowi przystosowanie układu ruchu do poruszania się na dwóch kończynach w postawie wyprostowanej.

Podaj inną niż wymieniona w tekście, swoistą cechę budowy szkieletu człowieka, która odróżnia go od innych naczelnych, i związana jest bezpośrednio z dwunożnym chodem.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
- po pierwsze budowa stopy czyli masywne kości stepu, paluch równoległy do pozostałych palców stopy i droble paliczki
- po drugie kifoza i lordoza czyli naturalne krzywizny kręgosłupa

ZADANIE 5.
Na rysunku przedstawiono przepływ krwi przez jeden z rodzajów naczyń krwionośnych w mięśniu szkieletowym kończyny dolnej. Strzałka górna wskazuje kierunek przemieszczania się krwi, a strzałki w mięśniu - kierunek jego ucisku na naczynie krwionośne.

a) Uzupełnij poniższe zdanie, wpisując nazwę rodzaju naczynia krwionośnego przedstawionego na rysunku oraz cechę, która umożliwia jego rozpoznanie.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Jest to ŻYŁA, ponieważ MA ZASTAWKI

Wyjaśnij, w jaki sposób mięśnie szkieletowe kończyny dolnej wpływają na przepływ krwi w przedstawionym naczyniu krwionośnym.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Mięśnie szkieletowe kończyny dolnej otaczają naczynie krwionośne. Kurcząc się zwiększają w jego wnętrzu ciśnienie, a to sprawia, że krew przepływa szybciej.

ZADANIE 6.
Osocze krwi jest płynem, który transportuje elementy morfotyczne krwi (krwinki) oraz niezbędne składniki odżywcze, a także białka i produkty przemiany materii. a) Zaznacz zestaw, który prawidłowo ilustruje udział procentowy osocza i elementów morfotycznych we krwi zdrowego człowieka.

B. ok. 55% i 45%

b) Spośród niżej wymienionych białek wybierz dwa, które są typowymi składnikami osocza krwi człowieka, oraz określ rolę każdego z nich: fibrynogen, keratyna, albuminy, histony, immunoglobuliny
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
- albuminy - wpływają na utrzymanie prawidłowego ciśnienia onkotycznego, pełnią rolę transportującą i buforującą pH.
- fibrynogen - białko to zapobiega utracie krwi i infekcjom w wypadku przerwania ciągłości naczyń krwionośnych, bowiem przechodząc w formę nierozpuszczalną ułatwia tworzenie się skrzepów
- immunoglobuliny - białka te uczestnicząc w reakcjach immunologicznych przyłączają się do antygenu, dzięki temu umożliwiają jego rozpoznanie

ZADANIE 7.
Tętno (puls) odpowiada częstotliwości skurczów serca. Obserwacja tętna jest ważna w ocenie funkcjonowania układu krążenia.

a) Podaj, w którym miejscu ciała, i w jaki sposób można dokonać pomiaru własnego tętna.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Miejsce pomiaru - tętnica promieniowa na nadgarstku
Sposób pomiaru - opuszki palców na nadgarstku trzeba ułożyć w miejscu, w którym wyczuwalne jest tętno i mierzyć jego uderzenia przez 30 sekund

b) Zaplanuj sposób przeprowadzenia obserwacji, która pozwoli wykazać, że wysiłek fizyczny ma wpływ na częstotliwość skurczów serca.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
By pomiary były wiarygodne powinniśmy przeprowadzić je kilka razy, zarówno przed jak i po wysiłku.

ZADANIE 8.
Oceń prawdziwość poniższych informacji dotyczących leukocytów. Wpisz obok każdego zdania literę P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli zdanie jest fałszywe.

PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
1. Leukocyty są wyspecjalizowane w obronie organizmu przed drobnoustrojami, dlatego wszystkie są tak samo zbudowane. FAŁSZ
2. Tylko makrofagi mają zdolność do fagocytozy bakterii oraz do przemieszczania się między komórkami ciała. FAŁSZ
3. Limfocyty B odpowiedzialne są za odporność humoralną warunkowaną przez przeciwciała. FAŁSZ

ZADANIE 9.
Z powietrza wciągniętego do wnętrza pęcherzyków płucnych tlen przechodzi do naczyń włosowatych. Jest on dalej transportowany przez krew i za pośrednictwem płynu tkankowego dociera do komórek. Z komórek ciała pobierany jest dwutlenek węgla, który wraz z krwią transportowany jest do płuc. Tam z naczyń włosowatych przechodzi do wnętrza pęcherzyków płucnych, skąd usuwany jest na zewnątrz.

Korzystając z powyższego opisu, uzupełnij schemat przemieszczania się gazów oddechowych między pęcherzykami płucnymi a komórkami organizmu. Oznacz kierunki (dorysuj groty wszystkim strzałkom) oraz wpisz nad strzałkami odpowiednie
nazwy gazów.

ZADANIE 10.
Płuca człowieka są parzystymi, pęcherzykowatymi narządami o płatowej budowie. Podaj znaczenie pęcherzykowej budowy płuc dla efektywności wymiany gazowej.

PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: zwiększa powierzchnię wymiany gazowej

ZADANIE 11.
Zbadano częstość występowania grup krwi w całej populacji ludzkiej na wyspie liczącej 1000 mieszkańców. Stwierdzono występowanie grup krwi: A - 359 osób, B - 351 osób oraz AB - 290 osób. U nikogo natomiast nie stwierdzono grupy krwi 0.
Na podstawie powyższych informacji uzupełnij tabelę oraz przedstaw na diagramie słupkowym częstość występowania badanych grup krwi wśród mieszkańców tej wyspy (z dokładnością do 1%).

PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Grupy krwi
A - 359 - 36 %
B - 351 - 35 %
AB - 290 - 29 %
0 - 0 - 0%

ZADANIE 12.
W Polsce od 1955 roku szczepienia przeciwko gruźlicy (BCG) są obowiązkowe, a od 2006 roku szczepieniu podlegają noworodki już w pierwszej dobie życia. Na diagramie przedstawiono zapadalność na gruźlicę w kilku województwach w Polsce
w latach: 1999, 2003 i 2007, którą wyrażono liczbą zachorowań na 100 tys. ludności.

a) Podaj brakujący opis pionowej osi wykresu słupkowego.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: Liczba zachorowań na 100 tysięcy osób

b) Na podstawie powyższych danych przedstaw i uzasadnij swoją opinię dotyczącą skuteczności szczepień przeciwko gruźlicy w Polsce.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: Na przestrzeni lat można zauważyć malejąca liczbę zachorowań, co świadczy o skuteczności szczepień.

ZADANIE 13.
Poniżej opisano przebieg reakcji odpornościowej. Po wniknięciu czynnika chorobotwórczego do organizmu, komórki pamięci immunologicznej rozpoznały antygeny na jego powierzchni. Intensywne podziały tych komórek doprowadziły do powstania dużej ilości limfocytów produkujących odpowiednie przeciwciała. Poziom przeciwciał wzrósł tak znacznie, że w ciągu kilku dni infekcja została powstrzymana. Napisz, czy opisana reakcja jest pierwotną, czy wtórną odpowiedzią immunologiczną.
Odpowiedź uzasadnij.

PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: wtórna odpowiedź immunologiczna - uaktywniły się komórki pamięci, które powstały przy poprzedniej infekcji

ZADANIE 14.
Substancje, z których organizm człowieka może wytwarzać witaminy, nazywane są prowitaminami.
Podaj nazwę witaminy, dla której prowitaminą jest karoten przyjmowany wraz z pokarmem, oraz przykład jej znaczenia w organizmie człowieka.

_Nazwa witaminy
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: witamina A
_Znaczenie
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: usuwa wolne rodniki, oddziałuje na wzrost kości, włosów, obniża stężenie cholesterolu we krwi, dobrze wpływa na wzrok, głównie na siatkówkę oka
ZADANIE 15.
Na rysunku przedstawiono fragment układu pokarmowego człowieka.
_a) Podaj nazwę enzymu wydzielanego w narządzie oznaczonym literą X i nazwę składnika pokarmowego, który jest przez niego rozkładany.
Enzym: pepsyna
Składnik pokarmowy białka
b) Podaj nazwę narządu oznaczonego na rysunku literą Y i określ funkcję, jaką pełni ten narząd w układzie pokarmowym.
nazwa: pęcherzyk żółciowy
funkcja: magazynowanie żółci
c) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Jedną z głównych funkcji struktury oznaczonej na rysunku literą Z jest
A. detoksykacja szkodliwych produktów przemiany materii.
B. wchłanianie prostych związków organicznych.
C. trawienie białek, węglowodanów i tłuszczów.
D. wchłanianie wody.
ZADANIE 16.
Tłuszcze podlegają trawieniu tylko w postaci zemulgowanej.
Podaj nazwę odcinka przewodu pokarmowego, w którym odbywa się emulgowanie tłuszczów, i wyjaśnij, dzięki czemu zachodzi ten proces.
Nazwa odcinka: dwunastnica
Wyjaśnienie: dzięki solom żółciowym produkowanym przez wątrobę
ZADANIE 17.
Siatkówka oka zbudowana jest z komórek receptorowych - czopków i pręcików. Są one rozmieszczone w siatkówce nierównomiernie i mają różne właściwości. Zaznacz dwie informacje charakteryzujące wyłącznie czopki.
A. Najliczniej występują w środkowej części siatkówki - w dołku środkowym (plamce żółtej).
B. Odpowiadają za postrzeganie kształtów i ruchu obserwowanych obiektów.
C. Umożliwiają widzenie zarówno w jasnym, jak i w przyćmionym świetle.
D. Odpowiadają za widzenie szczegółów obrazu i widzenie barwne.

ZADANIE 18.
Na schemacie przedstawiono przykład łuku odruchowego.
a) Na podstawie analizy powyższego przykładu podaj nazwy dwóch neuronów, przez które przekazywany jest impuls nerwowy w miejscu oznaczonym na schemacie literą A
1. neuron czuciowy
2. neuron pośredniczący
b) Podaj literę, którą na schemacie oznaczono efektor: D
ZADANIE 19.
Na rysunkach przedstawiono dwa narządy, które biorą udział w wydalaniu z organizmu człowieka zbędnych lub szkodliwych produktów przemiany materii.
Uzupełnij poniższą tabelę, wpisując nazwy obu narządów oraz nazwy odpowiednich związków chemicznych, które przez te narządy są wydalane.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
A - nerka - mocznik
B - płuca - CO2
wspólne dla obu -woda
ZADANIE 20.
Łożysko zapewnia stałą łączność między matką a rozwijającym się zarodkiem. Jest narządem, który pełni wiele funkcji, np. wydziela relaksynę, stanowi barierę dla drobnoustrojów. Przedstaw funkcję łożyska, inną niż funkcje wymienione w tekście.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: Wymiana gazowa tlenu i CO2 między matką a zarodkiem.
ZADANIE 21.
Podejmowanie przez człowieka systematycznych wysiłków fizycznych, wyczynowo czy też rekreacyjnie, prowadzi do wielu zmian adaptacyjnych w jego organizmie. Poniżej wymieniono dwie zmiany zachodzące w organizmie człowieka pod wpływem wysiłku fizycznego.
Wybierz jedną zmianę adaptacyjną (A lub B) i określ jej rolę w profilaktyce chorób układu krążenia człowieka.
A. W czasie wykonywania umiarkowanego wysiłku fizycznego, wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego u osób wytrenowanych są istotnie niższe od wartości stwierdzonych u osób, które nie ćwiczą.
B. Systematyczny trening fizyczny powoduje wzrost stężenia cholesterolu zawartego we frakcji HDL osocza, z jednoczesnym obniżeniem cholesterolu zawartego we frakcji LDL osocza, oraz obniżenie stężenia triglicerydów.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Zmiana adaptacyjna: A
wyjaśnienie: aktywność fizyczna przeciwdziała powstaniu choroby nadciśnieniowej.
ZADANIE 22.
Określ genetyczne podłoże każdej z wymienionych chorób, wstawiając literę X we właściwej komórce tabeli.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Zespół Turnera i Downa - aberracja chromosomowa.
Hemofilia - sprzężenie z płcią
Fenyloketonuria - autosomia recesywna
ZADANIE 23.
Na schemacie przedstawiono przepływ informacji genetycznej od DNA do białka.
a) Podaj nazwy procesów oznaczonych na schemacie literami X i Y, wybierając je spośród wymienionych: translacja, transkrypcja, transdukcja
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: X- transkrypcja Y - translacja
b) Podaj nazwy trzech rodzajów RNA wytwarzanych w procesie X. Podkreśl ten rodzaj kwasu, który zawiera informację o składzie aminokwasów syntetyzowanego białka.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: : pre-m RNA, tRNA, mRNA

ZADANIE 24.
W roku 2003 opublikowano dokument stwierdzający zakończenie sekwencjonowania 99% genomu człowieka z trafnością do 99,99%. Podaj, czy w celu poznania genomu człowieka zbadano sekwencję nukleotydów w DNA, czy w RNA. Odpowiedź uzasadnij.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: W DNA, ponieważ ten kwas jest nośnikiem informacji genetycznej.
ZADANIE 25.
Galaktozemia - choroba genetyczna człowieka, jest wywoływana przez zmutowany recesywny allel (a) genu niesprzężonego z płcią i dziedziczy się według praw Mendla. Choroba ta występuje tylko u osób homozygotycznych pod względem tego genu.
Podaj prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby u dziecka zdrowych, heterozygotycznych rodziców. Zapisz poniżej odpowiednią krzyżówkę i podkreśl genotyp chorego dziecka.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Genotypy rodziców P - Aa (K) Aa (M)
gamety - A,a A,a
genotypy dzieci F1 - AA, Aa, Aa, aa
Prawdopodobieństwo - 25%
ZADANIE 26.
Matka ma grupę krwi AB. Wybierz grupę krwi, której na pewno nie może mieć jej dziecko, niezależnie od tego,
jaką grupę krwi będzie miał jego ojciec. Podkreśl wybraną odpowiedź.
grupa krwi 0, grupa krwi A, grupa krwi B, grupa krwi AB
ZADANIE 27.
DDD to środek chemiczny stosowany do zwalczania larw niektórych gatunków komarów. Na poniższym schemacie przedstawiono zmiany stężenia DDD w organizmach tworzących fragment sieci pokarmowej jeziora, w którym środek ten był zastosowany.
a) Określ zależność między stężeniem DDD w organizmach a ich miejscem we fragmencie sieci pokarmowej przedstawionej na schemacie.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: Stężenie DDD jest najniższe w organizmach wchodzących w skład planktonu, a najwyższe u ptaków rybożernych czyli poziom DDD wzrasta na zasadzie kumulacji od producentów do konsumentów III rzędu.
b) Wyjaśnij, dlaczego w przedstawionym fragmencie sieci pokarmowej stężenie DDD w organizmie ryby drapieżnej jest porównywalne ze stężeniem DDD w organizmie ptaka rybożernego.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: bo ryba drapieżna i ptak rybożerny odżywiają się rybami planktonożernymi
c) Spośród podanych określeń wybierz i podkreśl dwa, które mogą poprawnie charakteryzować zależność międzygatunkową między rybą drapieżną i ptakiem rybożernym w przedstawionym fragmencie sieci pokarmowej.
antagonistyczna, nieantagonistyczna, drapieżnictwo, konkurencja, pasożytnictwo

ZADANIE 28.
Kowalik to ptak z rzędu wróblowych, który żywi się przede wszystkim larwami i poczwarkami owadów, wydobywanymi z pęknięć kory drzew. W okresie zimowym głównym jego pokarmem są nasiona roślin. Krogulec należy do ptaków drapieżnych i poluje m.in. na kowaliki. Oba ptaki występują w całej Europie w lasach, parkach i sadach.
a) Na podstawie powyższego tekstu podaj wszystkie poziomy troficzne, które może zajmować kowalik w łańcuchach pokarmowych.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: konsument I i II rzędu
b) Korzystając z powyższych informacji, zapisz prawdopodobny łańcuch pokarmowy z udziałem kowalika i krogulca.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: nasiona <----- kowalik <----------krogulec
ZADANIE 29.
Obieg materii w przyrodzie to proces ciągłego krążenia niezbędnych do życia substancji chemicznych między środowiskiem a organizmami żywymi. Uzupełnij poniższy schemat, tak aby ilustrował obieg materii w przyrodzie. Wpisz w odpowiednie miejsca schematu określenia wybrane z poniższych.
związki organiczne, związki nieorganiczne, producenci, destruenci, konsumenci

ZADANIE 30.
Paliwem często używanym w kotłach gazowych jest gaz ziemny, którego głównym składnikiem jest metan CH4 (ok. 90%). Okazuje się jednak, że zamiast eksploatować złoża kopalin, można pozyskiwać metan z szybko odnawialnych upraw roślinnych. Podczas naturalnego procesu fermentacji wytwarza się biogaz, który składa się z ok. 65% metanu i 35% dwutlenku węgla. Do produkcji metanu można również wykorzystywać różne odpadki roślinne, nawóz zwierzęcy oraz niewykorzystane plony. Na podstawie tekstu uzasadnij, że wykorzystanie biogazu jako źródła energii może przyczynić się do ochrony środowiska.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: Zmniejsza ilość CO2 (gazu cieplarnianego) wydzielanego do atmosfery. Zmniejszenie wydobycia gazu ziemnego.

PRZYKŁADOWE ODPOWIEDZI - POZIOM ROZSZERZONY
ZADANIE 1.
Mitochondria to struktury wewnątrzkomórkowe, w których odbywa się synteza ATP. Oceń prawdziwość informacji dotyczących mitochondriów. Wpisz w odpowiednich miejscach tabeli literę P, jeśli informacja jest prawdziwa, lub literę F, jeśli informacja jest fałszywa.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
1. Mitochondria występują we wszystkich komórkach eukariotycznych. PRAWDA
2. Liczba mitochondriów w komórkach jest zmienna i zależy od funkcji oraz aktywności metabolicznej tkanki. PRAWDA
3. Podziały mitochondriów mogą odbywać się wyłącznie w czasie podziału komórki. FAŁSZ

ZADANIE 2.
Na schematach A i B przedstawiono w uproszczeniu dwa rodzaje transportu substancji przez błony komórkowe
Scharakteryzuj rodzaje transportu przedstawione na schematach. Wpisz w tabeli numery właściwych informacji, wybierając je z poniższych.
Rodzaj transportu:
1. bierny 2. aktywny 3. wspomagany
Opis transportu:
I - przemieszczanie się cząsteczek z obszaru stężenia niższego do miejsca stężenia wyższego przy udziale białek przenośnikowych i energii
II - przemieszczanie się cząsteczek z obszaru stężenia wyższego do miejsca stężenia niższego przy udziale białek przenośnikowych i bez udziału energii
III - przemieszczanie się cząsteczek z obszaru stężenia wyższego do miejsca stężenia niższego bez udziału białek przenośnikowych i nakładu energii
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
SCHEMAT A - TRANSPORT BIERNY - OPIS III
SCHEMAT B - TRANSPORT AKTYWNY - OPIS I
ZADANIE 3.
W komórkach wielu pierwotniaków występują wodniczki tętniące, pełniące istotną rolę w utrzymaniu stałości ich środowiska wewnętrznego. Uzasadnij, że wodniczki tętniące w komórkach pierwotniaków słodkowodnych pełnią funkcję adaptacyjną do środowiska. W odpowiedzi uwzględnij stężenie roztworu wewnątrzkomórkowego pierwotniaków i środowiska, w którym żyją.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:
Wodniczki tętniące usuwają zbędne produkty przemiany materii. Utrzymują homeostazę pomagając tym samym pierwotniakom przystosować się do środowiska. Wpływają także na stężenie roztworu wewnątrzkomórkowego, utrzymując go na tym samym poziomie.
ZADANIE 4.
Promienie UV przenikają przez ściany komórkowe bakterii. Są one pochłaniane zarówno przez białka, jak i DNA tych komórek. Promienie UV rozrywają w tych związkach różne wiązania chemiczne, uszkadzając tym samym ich strukturę.
W szpitalach i przychodniach stosuje się lampy wytwarzające promieniowanie UV, które unieszkodliwiają drobnoustroje chorobotwórcze.
Na podstawie powyższych informacji, wyjaśnij wpływ promieniowania UV na
a) metabolizm bakterii
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: zmniejsza metabolizm bakterii, negatywnie wpływając na ich strukturę
b) rozmnażanie się bakterii.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: rozrywając nici DNA doprowadza bakterie do śmierci
ZADANIE 5.
Skóra zabezpiecza organizm człowieka przed wnikaniem do jego wnętrza różnych czynników szkodliwych, np. drobnoustrojów, substancji chemicznych i innych ciał obcych. Podaj cechę skóry, na przykładzie której uzasadnisz, że skóra może pełnić funkcję
skutecznej bariery dla drobnoustrojów.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: selektywność przenikania
ZADANIE 6.
Na schemacie przedstawiono katalityczne działanie pewnego enzymu.
a) Spośród wymienionych właściwości enzymu zaznacz dwie, które można określić wyłącznie na podstawie schematu.
A. Nie zużywa się w trakcie reakcji.
B. Nie wpływa na równowagę reakcji.
C. Wykazuje dużą aktywność katalityczną.
D. Przyśpiesza przebieg reakcji chemicznej.
E. Jest specyficzny względem substratu dzięki koenzymowi.
b) Zaznacz rodzaj enzymu, który katalizuje przedstawioną na schemacie reakcję enzymatyczną.
A. Transferaza - enzym przenoszący grupy chemiczne z jednego związku na drugi.
B. Liaza - enzym powodujący niehydrolityczny rozpad cząsteczek substratu.
C. Ligaza - enzym katalizujący łączenie się dwóch cząsteczek.
D. Hydrolaza - enzym biorący udział w reakcjach hydrolizy.
ZADANIE 7.
Stwierdzono, że pewna reakcja enzymatyczna zachodzi zawsze w temperaturze ok. 20 °C. Określ i uzasadnij, jaki wpływ na przebieg tej reakcji będzie miało
1. podwyższenie temperatury do 70 °C
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: powoduje denaturację termiczną enzymów - tym samym aktywność spada gwałtownie
2. obniżenie temperatury do 5 °C.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ: zmniejszy energię kinetyczną reakcji, zmniejszając jej szybkość
ZADANIE 8.
W wielu komórkach powstaje, szkodliwy dla komórki, nadtlenek wodoru (H2O2). Jego neutralizacja odbywa się dzięki specyficznemu enzymowi - katalazie.
Wykonano doświadczenie, w którym do dwóch słoików wlano jednakową ilość 3% roztworu H2O2 (wody utlenionej). Do jednego ze słoików włożono kawałek świeżej, surowej wątroby bydlęcej. Na rysunku przedstawiono wyniki tego doświadczenia.
a) Sformułuj problem badawczy do powyższego doświadczenia.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Wpływ H2O2 na bydlęca wątrobę
b) Podaj, na czym polega neutralizacja nadtlenku wodoru przez komórki wątroby ssaka.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Antyoksydanty biorą udział w neutalizacji. To badanie porusza problem katalazy, która powoduje rozkład nadtlenku wodoru na wodę i tlen. Dlatego na rysunku widać pęcherzyki tlenu, które wydziela wątroba
ZADANIE 9.
Jednym z rodzajów leukocytów we krwi człowieka są granulocyty obojętnochłonne - neutrofile. Pełnią one funkcje obronne, głównie przeciwbakteryjne. Substancje chemiczne wydzielane przez drobnoustroje chorobotwórcze wyzwalają u granulocytów zdolność do przechodzenia przez nieuszkodzone ściany naczyń włosowatych, co umożliwia tym komórkom przemieszczanie się do ognisk zapalnych (skupisk bakterii). Tam fagocytują drobnoustroje chorobotwórcze i następnie trawią je dzięki enzymom zawartym w lizosomach.
a) Na podstawie powyższych informacji podaj dwie cechy granulocytów obojętnochłonnych, które umożliwiają im skuteczną walkę z bakteriami.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ::1. fagocytoza drobnoustrojów obojętnochłonnych 2. trawienie
b) Wybierz i podkreśl dwie cechy opisanej odporności organizmu.
swoista, nieswoista, wrodzona, nabyta
ZADANIE 10.
Zaznacz dwie odpowiedzi, które mogą być poprawnym dokończeniem poniższego zdania.
Podobieństwem w budowie tętnic i żył jest
A. obecność zastawek.
B. trójwarstwowość ścian.
C. jednakowy kształt przekroju.
D. obecność śródbłonka.
E. jednakowa grubość mięśniówki.
ZADANIE 11.
Na rysunku przedstawiono fragment układu pokarmowego człowieka.
a) Podaj nazwę struktury oznaczonej na rysunku literą B i określ jej funkcję w układzie pokarmowym człowieka.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: pęcherzyk żółciowy - magazynuje żółć potrzebną do trawienia pokarmów
b) Zapisz literę, którą na rysunku oznaczono strukturę produkującą wydzielane do dwunastnicy enzymy trawienne. Podaj jej nazwę.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: A - wątroba - wysyła żółć do dwunastnicy
ZADANIE 12.
Przełyk jest umięśnioną rurą, której ściana zbudowana jest z dwóch warstw mięśni, dzięki którym możliwe jest przesuwanie pokarmu w kierunku żołądka. Uwzględniając rolę mięśni przełyku, wyjaśnij, jak to jest możliwe, że człowiek stojący
na głowie może jeść.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Skurcze mięśni okrężnych przytrzymują pokarm, a skurcze mięśni podłużnych przesuwają go wzdłuż przełyku
ZADANIE 13.
Na wykresie przedstawiono rozmieszczenie receptorów - czopków i pręcików - w siatkówce oka człowieka. Badano ich zagęszczenie w różnych odległościach od dołka środkowego. Odległości określono w stopniach odchylenia od osi optycznej oka.
a) Na podstawie informacji przedstawionych na wykresie opisz dołek środkowy (plamkę żółtą), uwzględniając rodzaje i ilość receptorów.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: w plamce żółtej jest najwięcej czopków, a najmniej pręcików
b) Podaj nazwę miejsca X na wykresie i wyjaśnij, dlaczego w tym miejscu nie ma żadnych receptorów.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: plamka ślepa. To miejsce na siatkówce oka, w którym nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną i biegnie w stronę mózgu
c) Podaj nazwę receptorów, których jest najwięcej w siatkówce oka, oraz określ ich rolę w procesie widzenia.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: pręciki odpowiadające za widzenie barwne
ZADANIE 14.
Przeprowadzono obserwacje, których celem było ustalenie rozmieszczenia receptorów dotyku w różnych miejscach skóry człowieka. Do pobudzania receptorów dotyku posłużono się cyrklem, którym dotykano skóry równocześnie dwoma jego ramionami. Moment, w którym jednocześnie odczuwano dotyk obu ramion cyrkla oznaczał podrażnienie dwóch sąsiednich
receptorów, czyli pokazywał odległość między nimi. Na poniższych rysunkach przedstawiono uśrednione wyniki obserwacji zebrane z kilku prób. Zaznacz poprawny wniosek, który sformułowano na podstawie analizy wyników
przeprowadzonych obserwacji.
A. Zagęszczenie receptorów dotykowych w skórze różnych części ciała człowieka jest wszędzie takie samo.
B. Receptory dotykowe występują w różnych miejscach ciała człowieka i są równomiernie rozmieszczone na ich powierzchni.
C. Receptory dotykowe są nierównomiernie rozmieszczone w skórze człowieka w różnych częściach jego ciała, w jednych miejscach jest ich więcej niż w innych.
D. Im większa jest odległość między podrażnionymi punktami na skórze, tym więcej receptorów dotykowych znajduje się między nimi.
ZADANIE 15.
Neurotransmitery są odpowiedzialne za przekazywanie impulsów nerwowych przez neurony. Wiele tzw. leków psychotropowych wpływa na ilość neurotransmiterów w szczelinie synaptycznej. W przypadku chorób, w których występuje nadmiar neurotransmiterów, odpowiedni lek może np. zablokować ich receptory w synapsie. Wyjaśnij, dlaczego nie wolno prowadzić samochodu po zażyciu leku o działaniu opisanym w tekście.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: działanie leku blokuje receptory, a to spowalnia przekazywanie impulsów nerwowych, wię nasza reakcja motoryczna w trakcie jazdy będzie dłuższa
ZADANIE 16.
Ogólnie działanie hormonów polega na stymulacji lub hamowaniu pewnych mechanizmów w komórkach narządów docelowych. Wiele hormonów ma działanie wzajemnie antagonistyczne.
Spośród niżej wymienionych hormonów wybierz dwa, które działają wzajemnie antagonistycznie, i podaj, na czym polega antagonizm ich działania.
insulina, wazopresyna, kalcytonina, glukagon, adrenalina
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ::
Insulina - pobudza syntezę glikogenu we krwi, wychwytuje glukozę z krwi
Glukagon - pobudza rozkład glikogenu w wątrobie i pobudza syntezę glukozy (podwyższa stężenie glukozy we krwi)
ZADANIE 17.
Na rysunku przedstawiono cykl życiowy jednego z krążkopławów.
Korzystając z rysunku, dokonaj korekty poniższych zdań, wykreślając w każdym z nich określenie nieprawdziwe.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ::
1. Meduzy rozmnażają się płciowo
2. Zapłodnienie u przedstawionego krążkopława jest zewnętrzne
3. W cyklu życiowym krążkopławów oba pokolenia - meduza i polip - są diploidalne.
ZADANIE 18.
Poniżej przedstawiono cechy dotyczące budowy i fizjologii ryb.
1. opływowy kształt ciała
2. oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie
3. wydzielanie śluzu przez gruczoły śluzowe skóry
4. krótkowzroczność oczu
5. obecność linii nabocznej
6. obecność pęcherza pławnego
Podaj oznaczenia cyfrowe
a) dwóch cech, które stanowią przystosowanie ryb do pokonywania dużego oporu wody: 1, 3
b) cechy, która ułatwia rybom regulowanie głębokości ich zanurzenia. 6
ZADANIE 19.
Cechą budowy szkieletu ptaka jest obecność grzebienia na mostku. Na drodze ewolucji niektóre z ptaków grzebień ten wtórnie utraciły. Na rysunkach przedstawiono przykłady różnych ptaków: A - kazuar, B - pingwin, C - myszołów.
Uwaga: nie zachowano proporcji wielkości ptaków.
Podaj, które z przedstawionych ptaków mają grzebień na mostku i jaką rolę odgrywa ta struktura w sposobie poruszania się każdego z nich.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Kazuar nie ma grzebienia na mostku. Pingwin ma grzebień na mostku. Jest to miejsce przyczepu mięśni piersiowych do poruszania kończynami przednimi, które pełnią rolę płetw. Myszołów ma grzebień na mostku, jest miejscem przyczepu mięśni piersiowych do poruszania skrzydłami, co umożliwia lot
ZADANIE 20.
Na rysunku przedstawiono dziobaka i kolczatkę, które należą do ssaków.
a) Podaj nazwę kontynentu, na którym żyją dziobak i kolczatka.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Australia
b) Podaj jedną cechę występującą u dziobaka i kolczatki, która odróżnia te zwierzęta od wszystkich pozostałych ssaków.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ::
-obecność steku
-jajorodność
-brak sutków
-kość krucza
-wydalanie kwasu moczowego
-duże wahania w termoregulacji
ZADANIE 21.
Pchła ludzka jest pasożytem zewnętrznym człowieka. Całkowity rozwój tego owada trwa zależnie od warunków zewnętrznych od 18 do 332 dni. Zapłodnione samice po napiciu się krwi człowieka składają jaja, z których rozwijają się beznogie, ruchliwe i robakowate larwy, żywiące się resztkami organicznymi. Po dwukrotnym linieniu następuje przeobrażenie larwy w poczwarkę, z której powstaje imago. Imago żyje od 3 do 4 miesięcy i żywi się krwią.
a) Podaj nazwę typu przeobrażenia występującego w cyklu rozwojowym pchły ludzkiej.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Przeobrażenie zupełne - holometabolia
b) Uzupełnij schemat cyklu rozwojowego pchły ludzkiej, wpisując wszystkie stadia rozwojowe wymienione w tekście.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ::
zapłodnione jajo -> larwa -> larwa po 1 linieniu -> larwa po 2 linieniu -> poczwarka -> imago
ZADANIE 22.
Na proces fotosyntezy składają się reakcje zależne i reakcje niezależne od światła. Spośród poniższych zdań zaznacz dwa, które zawierają prawdziwe informacje dotyczące przebiegu i lokalizacji reakcji fotosyntezy.
A. Wykorzystanie energii świetlnej w procesie fotosyntezy umożliwiają cząsteczki chlorofilu zgrupowane w tzw. fotoukładach, w stromie chloroplastu.
B. Produkcja ATP i NADPH jest rezultatem inicjowanej przez światło wędrówki elektronów przez łańcuch przenośników oraz fotolizy wody.
C. W czasie reakcji fosforylacji cyklicznej, odbywającej się w tylakoidach chloroplastów, zachodzi synteza ATP połączona z powstawaniem NADPH.
D. Wytworzone NADPH jest wykorzystywane w cyklu Calvina do syntezy cukru (aldehydu 3-fosfoglicerynowego), jako czynnik utleniający i jako źródło energii.
E. W cyklu Calvina przekształcanie dwutlenku węgla w cukier (aldehyd 3-fosfoglicerynowy) rozpoczyna się przyłączeniem cząsteczki dwutlenku węgla do cząsteczki pięciowęglowego związku organicznego.
ZADANIE 23.
Wykonano doświadczenie, którego celem było zbadanie roli procesu transpiracji w transporcie wody u roślin. W słoju z wodą umieszczono kilka liści selera naciowego. Na powierzchnię wody naniesiono cienką warstwę oleju i zaznaczono poziom wody. Słój umieszczono w ciepłym pomieszczeniu. Po trzech godzinach zaobserwowano, że poziom wody w słoju obniżył się, co zilustrowano na poniższym rysunku.
a) Sformułuj hipotezę badawczą potwierdzoną wynikiem doświadczenia.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Czy transpiracja ma wpływ na pobieranie i transport wody u roślin?
b) Wyjaśnij znaczenie warstwy oleju na powierzchni wody w tym doświadczeniu.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Zapobiega to parowaniu wody bezpośrednio ze słoika (daje to wiarygodność doświadczenia)
ZADANIE 24.
W tabeli zamieszczono dane dotyczące prędkości przewodzenia wody w drewnie u wybranych grup roślin.
Wyjaśnij, czym uwarunkowana jest różnica w prędkości przewodzenia wody u roślin iglastych i dwuliściennych. W odpowiedzi uwzględnij różnice w budowie ich drewna.
PRZYKŁADOWA ODPOWIEDŹ:: Iglaste należą do nagonasiennych, których drewno zbudowane jest z cewek, co warunkuje mniejszą prędkość przewodzenia wody. Dwuliścienne należą do okrytonasiennych, których drewno zbudowane jest z naczyń, co warunkuje większą prędkość przewodzenia wody z uwagi na obecność członów naczyń i brak ścian poprzecznych